Kweken

Dieren stimuleren tot ➛paaien en het krijgen van nakomelingen.

Afhankelijk van de diersoort vraagt dat nauwelijks tot zeer intensieve ➛verzorging. Voor veel liefhebbers is een geslaagde kweek het hoogst haalbare in de aquariumhobby en het bewijs van die goede verzorging. Zeker voor de lastiger te houden soorten gaat dat laatste grotendeels op: bij de kweek blijkt in hoeverre een diersoort eisen aan die zorg stelt.

Bij het kweken is altijd sprake van kunstmatige selectie: de kweker bepaalt - voor een groot deel - de partnerkeuze, en daarmee de combinatie van eigenschappen. Daarbij kunnen twee lijnen worden aangehouden:

De natuurlijke, wilde vorm nastreven, waarvoor een goed beeld daarvan noodzakelijk is, zowel wat betreft uiterlijk als gedrag. Dat is de reden dat ➛wildvang dieren vooral bij (hobby)kwekers in trek zijn.
Bepaalde eigenschappen versterken, vaak een kleur of kleurenpatroon, en aldus tot een aantrekkelijke ➛kweekvorm te komen. Dit is met name in de commerciële kweek het streven. Dit wordt bezwaarlijk als het welzijn van de gekweekte dieren er onder lijdt, in het ergste geval is sprake van ➛mishandeling.

Stimuleren van de kweek kan door de bij de soort vermelde ➛waterwaarden na te streven. Kies voor de kweek altijd gezonde en levendige dieren, los van andere criteria. Veel vissen paaien vroeg in de ochtend, vaak met wat zonlicht of na een ➛waterwissel, eventueel met koeler water. Vaak is het bijeen zetten van een man en vrouw voldoende, in veel gevallen ook één man op twee of meer vrouwen (harem) of andersom. Zorg voor afwisselend voedsel van goede kwaliteit, bij voorkeur ➛levend.

Hygiëne bestaat uit het weren van bedreigingen voor de eieren en jongen, daarom geen ➛slakken, ➛garnalen (bij het kweken van vissen), ➛platwormen, ➛cyclops, roofzuchtige waterinsecten, ➛poliepen en een overdaad aan ➛eencelligen, hoe goed die laatste als ➛jongbroedvoer ook kunnen zijn.

Enkele valkuilen bij het kweken kunnen zijn:

Kweken met te jonge dieren. Voor de kweek kunnen het beste goed uitgegroeide dieren worden gebruikt. Moeilijkheden bij de kweek worden hierdoor soms veroorzaakt, zoals het verrichten van de juiste ➛broedzorg.
Doorkweken zonder rustpauze. Sommige soorten blijven eindeloos afzetten, wat zeer uitputtend is. Met een ander koppel verder kweken is aan te raden.
Het weghalen bij de ouders voor een hogere kweekopbrengst kan leiden tot verzwakking van de soort. Enige natuurlijke selectie, in de vorm van 'overleef de medebewoners', laat alleen de sterkste dieren over voor verdere kweek. Van belang daarbij is dat er wel serieuze overlevingskansen zijn met voldoende schuilgelegenheid.
In navolging daarop kunnen te jonge dieren door gebrek aan ervaring matige natuurlijke broedzorg vertonen. Om voor een betere opbrengst dan maar zonder ouders opkweken kan leiden tot nakomelingen die vrijwel geen broedzorg meer vertonen.
Sommige dieren krijgen veel nakomelingen. Zodra deze uit het ei komen is dat geen probleem in de kweekbak. Jongen groeien echter vaak snel. Dat houdt in dat steeds meer voer beschikbaar moet zijn, en dat de beschikbare ruimte snel afneemt. Dit kan leden tot ➛stress, wat onder meer de groei belemmert. Sommige soorten zijn hiervoor bijzonder gevoelig. Plaats dieren op tijd in een ➛uitzwemmer.
Is er vraag naar het gekweekte dier? Wat te doen met 500 jongen waarin weinig interesse bestaat? Doe hiervoor enig 'marktonderzoek' om problemen te voorkomen.

Los van de incidentele geslaagde kweek, als gevolg van een goede verzorging, is gericht kweken met meerdere opeenvolgende generaties kweekdieren (kweekstam of -lijn) niet eenvoudig. Alleen met voldoende kweekdieren en -lijnen kan ➛degeneratie worden beperkt. De gevoeligheid hiervoor verschilt per soort. Veel kennis over de gekweekte soort, ➛erfelijkheid en verantwoorde voeding zijn noodzakelijk, tot voldoende ervaring tot een getraind oog heeft geleid voor het herkennen van sterke dieren, onderliggende eigenschappen en voor een leek onzichtbare afwijkingen. Ook is er de noodzaak om ongewenste kweekresultaten te verwijderen, meestal te ➛doden, terwijl het meestal kerngezonde dieren betreft. Dit wordt culling genoemd en is als een vorm van dierenmishandeling te beschouwen.

Over meerdere generaties succesvol kweken valt of staat aldus met de selectie. Selecteren op kwaliteit kan pas als dieren al wat ouder zijn. Ook belangrijk is om met genoeg koppels te kweken om een gezonde ➛genenpool overeind te houden voor voldoende erfelijke variatie. Alleen op die manier vált er ook te selecteren. Dit is noodzakelijk om te voorkomen dat nadelige eigenschappen steeds in nakomelingen blijven terugkeren. Kieskeurigheid in de partnerkeuze, zoals bij sommige diergroepen voorkomt, kan daarmee ook worden opgevangen. Al te krampachtig zijn in de keuze is daarentegen ook niet nodig, recessieve eigenschappen komen tenslotte maar mondjesmaat aan de oppervlakte; enig experimenteren is daarom noodzakelijk. Zolang eerder genoemde genenpool breed genoeg is, is dat geen probleem. De grote moeilijkheid is dat veel eigenschappen met andere meeliften, zodat bijvoorbeeld met de keuze voor een bepaalde kleur ook gevoeligheid voor een ➛ziekte of een ➛misvorming meebrengt: eigenschappen vererven vaak groepsgewijs.

Om tot succesvolle kweekresultaten te komen is een helder beeld daarvan noodzakelijk. Voor iedere kweek worden daartoe de dieren gekozen die het meest aan dat beeld voldoen. Vervolgens moet blijken of het bereikte eindresultaat over meerdere generaties constant blijft. Een planmatige aanpak met een kweekschema is daarom onmisbaar. Hiermee kunnen de verschillende stammen en bijbehorende generaties uit elkaar worden gehouden. Door meerdere gescheiden kweeklijnen te onderhouden kunnen eigenschappen, die zijn opgedoken in een andere stam, worden ingekruist. Met behulp van ➛inteelt kunnen gewenste, maar recessieve eigenschappen aan het licht komen.

Kwel, kwelwater

Grondwater dat omhoog komt in lager gelegen terrein, daar gekomen door ondergrondse stromen vanuit de hoger gelegen omgeving. Dit kan zich over vele kilometers voordoen.

Kwelwater heeft meestal een bijzondere kwaliteit, is ➛zuurstof- en voedingsarm, maar rijk aan ➛ijzer en ➛kalk. Dit is het gevolg van de lange tijd die het nodig heeft gehad om boven de grond te komen. In sommige gevallen kan dat eeuwen duren.

Ook langs dijken kunnen bronnen van kwelwater ontstaan.