Zuurstof

O

Chemisch element dat in de natuur (vrijwel) niet ongebonden voorkomt. Na ijzer is het de meest voorkomende stof op aarde (29%). In de zuiverste vorm komt het in de atmosfeer voor als O₂, het geur-, kleur- en smaakloze zuurstofgas. Water (H₂O) bestaat er voor het grootste deel uit; als atoom is het acht keer zwaarder dan ➛waterstof. En de aardkorst bestaat vrijwel geheel uit silicaten, verbindingen met kiezelzuur (H₄SiO₄).

Zuurstof is als element noodzakelijk bij de ➛dissimilatie, om zo te voorzien in de energie van planten en dieren. Overdag wordt het door planten gevormd uit ➛water en ➛kooldioxide, tijdens het ➛assimilatieproces.

De atmosfeer bestaat voor ongeveer 21% uit zuurstofgas. In water is dat (bij 20° en 1 bar) veel minder: slechts 5%. In milligram is dat ongeveer 9,4 per liter. Dat gehalte is sterk ➛temperatuur afhankelijk: bij 0° C lost 14,6 mg/l op, bij 30° is dat nog maar 7,6 mg/l. Ook druk heeft veel effect op de oplosbaarheid: bij een verdubbeling van de druk verdubbelt ook de oplosbaarheid van zuurstof. Elke 10 meter diepte neemt de druk met 1 bar toe: daarom geen voordeel voor aquaria, althans niet in huis.

Zuurstoftekort is een weinig voorkomend probleem, maar kan het gevolg zijn van een hoge bezettingsgraad, zeker bij warm weer, of een overmaat aan zuurstof verbruikende rottingsprocessen.

Voor vissen is 6 mg/l het minimum. Bij 5 mg/l ontstaat ➛stress en gaan vissen aan het wateroppervlak lucht happen, bij 1,5 mg/l treedt vissterfte op.

Een teveel komt nog minder voor, maar kan optreden bij ➛algenbloei, of het plaatsen van vissen in een aquarium met algenbloei. Ook in een goed beplant aquarium met ➛CO₂-bemesting bestaat hiertoe een kans. Het zuurstofgehalte kan oplopen tot 300% ten opzichte van de normale waarde. Bij enige stroming is de kans hierop zeer klein, aangezien de zuurstof via het wateroppervlak dan al snel weer verdwijnt.

Oververzadiging met zuurstof kan leiden tot een te hoog CO₂-gehalte in het bloed. Vissen verhogen geleidelijk het zuurstofverbruik en ademen sneller, tot een punt waarop deze weer daalt tot onder normaal, of zelfs stopt. Sterke slijmafscheiding en bloedingen aan kieuwen en vinnen kunnen dan optreden. De vissen zwemmen opgewonden langs de ruiten, om zich vervolgens te verstoppen met de kop in de bodem of tussen de planten, om kort daarna dood te gaan.

Snelle hulp is dan noodzakelijk. In beide gevallen, zuurstofgebrek of -oververzadiging, is ➛beluchting de oplossing. Een tekort wordt aangevuld, een teveel uitgedreven. Stop ook de CO₂-bemesting.

Zuurstofoververzadiging kan leiden tot ➛gasblaasjesziekte.

Zwaarddrager

➛Xiphophorus hellerii